11 kwietnia 2014 roku delegaci 12 państw biorących udział w projekcie Cherenkov Telescope Array (w skrócie CTA) zebrani w Monachium, zdecydowali o miejscu, w którym powstanie południowe obserwatorium CTA. Drugie obserwatorium zostanie umieszczone na półkuli północnej, wybór lokalizacji dla niego jeszcze trwa.
Wśród państw biorących udział w negocjacjach dotyczących lokalizacji południowej znalazły się: Argentyna, Austria, Brazylia, Francja, Hiszpania, Niemcy, Namibia, Polska, Republika Południowej Afryki, Wielka Brytania i Włochy. Większość głosów przypadła dwóm miejscom o znakomitych warunkach pogodowych niezbędnych dla obserwacji: Aar w Namibii (Afryka) oraz Europejskiemu Obserwatorium Południowemu w Chile (Ameryka Południowa). Trzecia zapasowa lokacja, to Leoncito w Argentynie (Ameryka Południowa). Ostateczna decyzja dotycząca wyboru miejsca na budowę obserwatorium powinna być podjęta do końca tego roku i będzie zależała od wyniku negocjacji z państwami, które przyjmą obserwatorium na swoje terytorium.
Nie podjęto jeszcze decyzji o miejscu dla północnej części obserwatorium CTA. Konieczne są w tej sprawie dalsze ekspertyzy i rozmowy w gronie państw zaangażowanych w projekt, na łamach tzw. CTA Resource Board. Miejsca brane pod uwagę znajdują się m.in. w Hiszpanii, Meksyku i w Stanach Zjednoczonych. Decyzja o wyborze najlepszych lokalizacji pod budowę północnego obserwatorium ma być podjęta w najbliższych miesiącach.
Polska strona, która obok Niemiec i Francji jest jednym z inicjatorów projektu CTA, odegrała znaczącą rolę przy pracach nad wyłonieniem miejsc pod budowę obserwatorium. Szefem grupy roboczej oceniającej warunki w potencjalnych lokalizacjach był prof. Tomasz Bulik z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego. „Koordynowałem działania w kilkunastu krajach, zmierzające do powstania szczegółowego raportu uwzględniającego przede wszystkim warunki pogodowe, ale również ekonomiczne, społeczne oraz ocenę ryzyka” – wyjaśnia prof. Bulik. W ramach tych badań w każdej z dziewięciu rozpatrywanych lokalizacji założono stacje pogodowe i kamery szerokokątne. Pozyskane z nich wyniki połączono z analizą danych satelitarny oraz symulacji numerycznych pogody, co pozwoliło na zaprezentowanie rzetelnej oceny każdego z proponowanych miejsc.
Co więcej polski zespół fizyków i inżynierów realizuje jeden z podstawowych elementów projektu CTA, zaprojektował i obecnie buduje we współpracy ze Szwajcarią nowatorski technologicznie, oparty o technologie cyfrowe i wykorzystanie fotopowielaczy półprzewodnikowych, prototyp małego teleskopu Czerenkowa. „Takich teleskopów ma być w docelowym obserwatorium aż 70 i nasz wysiłek – wsparty grantami z MNiSW, NCBiR, i NCN na sumę przekraczającą 10 mln zł – daje szanse na szeroki udział polskiego przemysłu w budowie podstawowej aparatury badawczej obserwatorium” – mówi prof. Michał Ostrowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego, koordynator prac CTA w Polsce. Dodaje też „W ramach przygotowań do tego zadania zorganizowaliśmy w NCBiR dwa specjalistyczne spotkania z przemysłem. Zapraszamy też wszystkich zainteresowanych projektem do Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie gdzie na 2 czerwca planowane jest uroczyste oddanie zbudowanej tu struktury małego teleskopu.”
„Cieszymy się z podjęcia tej ważnej dla projektu decyzji” – powiedziała dr Beatrix Vierkorn-Rudolph, kierująca pracami rady CTA Resource Board, odnosząc się do wyboru miejscu dla obserwatorium południowego. „Obserwatorium CTA będzie jedynym w swoim rodzaju, olbrzymim projektem astronomicznym – decyzja, którą podjęliśmy pozwala na rozpoczęcie negocjacji lokalizacji obserwatorium południowego CTA” – dodał kierujący całym projektem prof. Werner Hofmann z Instytutu Maxa Plancka w Heidelbergu. „Wybór miejsca to ważny element procesu powstania obserwatorium, dlatego też tak istotne jest zaangażowanie i wsparcie ze stron instytucji finansujących budowę CTA oraz delegatów krajów zaangażowanych w podjęcie tej decyzji”.
Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika jest jednym z głównych członków Polskiego Konsorcjum CTA. Udziałem CAMK w Konsorcjum kieruje Bronisław Rudak.
Więcej informacji o projekcie CTA.
Grafika: CTA.
