W dniach 15 i 16 czerwca br. na spotkaniu w Zeuthen Rada Zarządzająca Projektu Cherenkov Telescope Array (CTA) podjęła decyzję o rozpoczęciu negocjacji warunków budowy obserwatorium CTA w Paranal na terenie Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO) w Chile oraz na hiszpańskiej wyspie La Palma, w obserwatorium Roque de los Muchachos Instytutu Astrofizyki Wysp Kanaryjskich.
W skład Rady Zarządzającej CTA wchodzą przedstawiciele ministerstw i agencji finansujących naukę z Austrii, Brazylii, Czech, Francji, Hiszpanii, Holandii, Japonii, Namibii, Niemiec, Polski, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i Włoch. Po wielomiesięcznych przygotowaniach, biorąc pod uwagę wyniki badań warunków atmosferycznych, symulacji jakości obserwacji, oraz kosztów budowy i eksploatacji, Rada zdecydowała o rozpoczęciu negocjacji z ESO oraz z Hiszpanią. Potencjalne miejsca budowy CTA w Namibii i Meksyku uznano za rezerwę.
„Wszystkie miejsca rozpatrywane w końcowej rundzie były bardzo atrakcyjne, a entuzjazm i silne poparcie dla CTA ze strony poszczególnych krajów sprawiły, że Rada stanęła przed bardzo trudną decyzją” stwierdził rzecznik CTA prof. Werner Hofmann. „Ta decyzja to ważny krok na drodze do realizacji CTA” powiedziała Przewodnicząca Rady, BeatrixVierkorn-Rudolph.
Obserwatorium CTA będzie składać się z ok. 100 teleskopów na półkuli południowej i 20 na półkuli północnej, co pozwoli na prowadzenie obserwacji całego nieba.
„To jest znaczący krok na drodze do powstania CTA – najbardziej zaawansowanego na świecie obserwatorium astronomii gamma bardzo wysokich energii, dostępnego za kilkanaście lat dla całego środowiska naukowego.” – skomentował zastępca rzecznika CTA, prof. Rene Ong.
Miejsce wybrane na półkuli południowej położone jest ok. 10 km na południowy wschód od obserwatorium Paranal na pustyni Atacama. Jest to jedno z najsuchszych i najbardziej bezludnych miejsc na Ziemi – prawdziwy raj dla astronomii. Poza idealnymi warunkami do obserwacji przez cały rok, współpraca z ESO zapewni CTA możliwość korzystania z istniejącej infrastruktury (drogi, zakwaterowanie, prąd, woda, itd.) oraz dostęp do sprawdzonych metod budowy i eksploatacji dużych obserwatoriów.
Na półkuli północnej wybrane miejsce znajduje się na terenie Obserwatorium Roque de los Muchachos, na wysokości 2200 metrów, na stoku wygasłego wulkanu, gdzie działają już dwa teleskopy MAGIC (Major Atmospheric Gamma Imaging Cherenkov Telescopes). Miejsce to znane jest z przejrzystej atmosfery wolnej od turbulencji i pozwala na całoroczne obserwacje.
Kompleksowe badania miejsc-kandydatów na lokalizację CTA prowadził międzynarodowy zespół kierowany przez prof. Tomasza Bulika z Uniwersytetu Warszawskiego. „Wybór miejsca na budowę CTA, to dla mnie zwieńczenie sześcioletniego programu badania warunków atmosferycznych dla CTA”, powiedział Tomasz Bulik.
W Polsce w projekcie CTA uczestniczy ponad 70 naukowców z 10 ośrodków naukowych, w tym zespół z Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika PAN. Głównym polskim wkładem w rozwój CTA jest projekt małego teleskopu, którego prototyp powstał w Instytucie Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie. Symulacje numeryczne tego teleskopu wraz z przygotowaniem części systemu akwizycji danych przeprowadzono w CAMK PAN. „Jesteśmy pewni, że nasz teleskop sprawdzi się w Chile” - stwierdził prof. Michał Ostrowski (Uniwersytet Jagielloński) - Koordynator Polskiego Konsorcjum CTA.
CTA to inicjatywa budowy największego i najbardziej zaawansowanego obserwatorium promieniowania gamma bardzo wysokich energii. W projekcie CTA uczestniczy ponad 1000 naukowców i inżynierów ze 170 instytucji w 31 krajach. CTA będzie obserwatorium otwartym dla środowiska astronomicznego i pozwoli na badania nietermicznych wysokoenergetycznych zjawisk we Wszechświecie. CTA będzie w stanie wykryć promienie gamma z niespotykaną dotąd precyzją, dysponując czułością dziesięciokrotnie wyższą niż obecnie działające instrumenty. Pozwoli to na poznanie najbardziej gwałtownych i energetycznych zjawisk kosmicznych.
Zdjęcia z wybranych miejsc: https://portal.cta-observatory.org/Pages/News.aspx (na zdjęciu powyżej potencjalna lokalizacja obserwatorium CTA na półkuli północnej - Obserwatorium Roque de los Muchachos na La Palmie).
Kontakty:
Prof. Michał Ostrowski, Koordynator Polskiego Konsorcjum CTA
+48 12 6238646 , mio@astro.uj.edu.pl
Prof. Tomasz Bulik, Koordynator grupy roboczej CTA SITE
+48 600128921, tb@astrouw.edu.pl
Prof. Bronisław Rudak, Koordynator projektu CTA w CAMK PAN
+48 56 6219249, bronek@ncac.torun.pl
