Wizja artysty układu HD 74423 (Gabriel Pérez Díaz (IAC)).
Astronomowie znajdują jednostronną gwiazdę pulsującą; miłośnicy astronomii dostarczają decydującej wskazówki
Gwiazdy pulsujące są znane w astronomii od dawna. Rytmiczne pulsacje powierzchni gwiazdy występują zarówno u młodych jak i starych gwiazd, mogą mieć długie lub krótkie okresy, szeroki zakres amplitud i różne przyczyny. Jedna wspólna cecha dotychczas łączyła wszystkie te gwiazdy: oscylacje były zawsze widoczne ze wszystkich stron gwiazdy. Teraz międzynarodowy zespół, a w nim badacze z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN w Warszawie, po raz pierwszy odkrył gwiazdę, która pulsuje w dużej mierze na jednej półkuli. W najnowszym numerze Nature Astronomy naukowcy napisali, że zidentyfikowali już przyczynę niezwykłej jednostronnej pulsacji: gwiazda znajduje się w układzie podwójnym gwiazd; jej bliski towarzysz zniekształca oscylacje przez wpływ siły grawitacji. Wskazówka, która doprowadziła do tego odkrycia, pochodzi od miłośników astronomii.
Okres orbitalny układu podwójnego poniżej dwóch dni jest tak krótki, że w wyniku wzajemnego przyciągania grawitacyjnego obie gwiazdy uległy zdeformowaniu i kształtem przypominają łzę. Profesor Gerald Handler, badacz z Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika PAN w Warszawie i główny autor artykułu, wyjaśnia: „Znakomite dane z satelity TESS pozwoliły nam obserwować zmiany jasności wynikające zarówno z odkształcenia grawitacyjnego gwiazdy, jak i pulsacji". Członkowie zespołu zostali zaskoczeni odkryciem, że amplituda pulsacji zależała bardzo silnie od kąta, pod którym obserwowano gwiazdę i odpowiadającej jej orientacji w układzie podwójnym. Zatem amplituda pulsacji zmienia się z okresem równym okresowi orbitalnemu układu podwójnego.
„Gdy gwiazdy podwójne krążą wokół siebie", dodaje mgr Paulina Sowicka, doktorantka w CAMK PAN i współautorka badań, „widzimy różne części gwiazdy pulsującej. Czasami widzimy jej powierzchnię skierowaną w stronę towarzysza, a czasami tę zewnętrzną". Dzięki temu astronomowie mogli być pewni, że pulsacje zostały wykryte tylko po jednej stronie gwiazdy, a niewielkie fluktuacje jasności zawsze pojawiały się w ich obserwacjach, gdy ta sama półkula gwiazdy była skierowana w stronę teleskopu.
Istnienie gwiazd pulsujących, na których pulsacje ma wpływ ich bliski towarzysz, było przewidywane teoretycznie już w latach 40. Również pogląd, że oś pulsacji gwiazdy może być przemieszczana przez siły pływowe, był głoszony przez ponad 30 lat. Do tej pory brakowało jednak dowodu obserwacyjnego. „Od lat 80. wierzyliśmy, że takie systemy mogą istnieć, ale dopiero teraz wreszcie je znaleźliśmy!", mówi profesor Don Kurtz, badacz z University of Central Lancashire (Wielka Brytania) i współautor badań.
Pierwszego odkrycia niezwykłego zachowania gwiazdy dokonali miłośnicy astronomii. Ci amatorzy astronomii starannie sprawdzają ogromne ilości danych, które TESS regularnie dostarcza, szukając nowych i interesujących zjawisk. Następnie informują swoich kolegów, zawodowych astronomów, w przypadku gdy zauważą coś niezwykłego. Chociaż jest to pierwsza tego rodzaju gwiazda, w której pulsuje tylko jedna strona, autorzy uważają, że takich gwiazd musi być więcej. „Poza pulsacjami wydaje się, że w tym systemie nie ma nic specjalnego, dlatego spodziewamy się, że znajdziemy o wiele więcej takich układów kryjących się w danych TESS!" mówi profesor Saul Rappaport, badacz z Massachusetts Institute of Technology (USA), współautor badań i osoba do kontaktu odnoszących sukcesy miłośników astronomii.
Animacja: Wizja artystyczna układu HD 74423.
Credit: Gabriel Pérez Díaz (IAC)
