Ultra jasne obiekty rentgenowskie (Ultraluminous X-ray sources ULXs), obserwowane w znakomitej większości tylko przez satelity rentgenowskie, nieustannie fascynują badaczy. Nadal nie wiadomo, czy źródła te zawierają czarne dziury o pośredniej masie rzędu 104 mas Słońca (intermediate mass black hole IMBH), a otaczający je dysk akreuje poniżej tempa akrecji Eddingtona, czy w ich wnętrzu jest zwykła gwiazdowa czarna dziura o masie rzędu 10 mass Słońca, a dysk akreuje w tempie przewyższającym eddingtonowskie.
W niedawnej pracy w A&A, naukowcy z CAMK PAN pokazali, że wyjątkowo jasny obiekt typu ULX, NGC 5055 X-1 akreuje powyżej tempa akrecji Eddingtona. Z uwagi na tak wysokie tempo akrecji, ciśnienie promieniowania rozdmuchuje materię w wewnętrznych obszarach dysku i dysk staje się geometrycznie gruby. Ponadto ciśnienie promieniowania wyrzuca nadmiar materii, pozostawiając w dysku tylko tę akreującą maksymalnie w tempie Eddingtona, co powoduje powstanie optycznie grubego wiatru nad dyskiem akrecyjnym.
Autorzy: Samaresh Mondal, Agata Różańska, Eleonora V. Lai i Barbara De Marco, dokonując analizy widmowej danych z satelity Chandra i XMM-Newton, potwierdzili wyjątkowo wysoką, 2.3x1040 erg/s, jasność źródła X-1 znajdującego się na obrzeżach galaktyki spiralnej NGC 5055 (źródło zaznaczone strzałką na zdjęciu). Analiza wykazała negatywną korelację pomiędzy strumieniem rentgenowskim, a temperaturą wewnętrzną dysku, odwrotnie niż w przypadku galaktycznych rentgenowskich układów podwójnych z czarną dziurą. Negatywna korelacja potwierdza, że emisja ze źródła ma charakter anizotropowy.
Konkludując, analiza pokazała, że NGC 5055 X-1 zawiera czarną dziurę o masie gwiazdowej, a wysoka jasność powstaje na skutek geometrycznego wzmocnienia promieniowania z dysku jakie następuje, gdy promieniowanie to przechodzi przez optycznie gruby wiatr.
Praca zaakceptowana do publikacji w A&A.
Zdjęcia: Galaktyka spiralna NGC 5055 w świetle widzialny, oraz rentgenowskie zdjęcie z satelity XMM-Newton, na którym źródło X-1 zaznaczone jest strzałką. Zdjęcia z portalu SIMBAD, SDSS i XMM-Newton
