Cassegrain U-Band Efficient Spectrograph (CUBES) to nowy instrument budowany dla 8-metrowego Bardzo Dużego Teleskopu (VLT) Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO). Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika (CAMK) jest częścią międzynarodowego konsorcjum budującego CUBES. Przyrząd zapewni wysoką czułość dla spektroskopii w ultrafiolecie gruntowym (UV, 300-400 nm), z wysoką (R ~ 23 000) i niską (R ~ 7000) rozdzielczością.
Zespół w CAMK, złożony z Rodolfo Smiljanica (współkierownik CUBES), Riano Giribaldi (post-doc) i André Rodrigo da Silva (doktorant), przeprowadził symulacje obserwacji za pomocą CUBES, aby zbadać, czy widma pozwolą na pomiar obfitości berylu w starych, ubogich w metale gwiazdach. Beryl to lekki pierwiastek, który jest wytwarzany jedynie w wyniku procesu spalacji - oddziaływania promieniowania kosmicznego z ośrodkiem międzygwiazdowym. Badanie berylu w gwiazdach ubogich w metale może pomóc astronomom lepiej zrozumieć zarówno powstawanie gromad kulistych gwiazd, jak i historię formowania się gwiazd w Drodze Mlecznej.
Jednak większość starych, ubogich w metale gwiazd jest słaboświecąca. Uzyskanie widm UV dla dużej liczby tych gwiazd wykracza poza możliwości istniejącego oprzyrządowania. Nowe symulacje pokazują, że wysoka wydajność CUBES umożliwi istotny postęp w badaniach nad berylem. Dzięki CUBES możliwe będzie uzyskanie widm UV dla gwiazd, które są słabsze o dwie magnitudo niż jest to obecnie możliwe za pomocą innych instrumentów z Ziemi.
Symulacje przeprowadzone w CAMK zostały opisane w dwóch artykułach: „Beryllium abundances in turn-off stars of globular clusters with the CUBES spectrograph” oraz „Detecting weak berylium lines with CUBES”. Koncepcja projektu CUBES jest opisana w artykule "CUBES Phase A design overview. Wszystkie trzy artykuły zostały niedawno przyjęte do publikacji w Experimental Astronomy.
Badania prowadzące do tych wyników otrzymały dofinansowanie z Narodowego Centrum Nauki (grant OPUS nr 2018/31/B/ST9/01469).
Ilustracja: Po lewej, zdjęcie gromady kulistej NGC 6752 (oryginalne zdjęcie ESA/Hubble & NASA, pod CC BY 4.0, edytowane przez R. Smiljanica). Po prawej, symulowane widma w obszarze linii widmowych Be dla karłowatych gwiazd należących do NGC 6752 (z Giribaldi & Smiljanic 2022, opublikowane w Experimental Astronomy przez Springer Nature).
Text: Rodolfo Smilianic
