Wykłady odbywają się w okresie od października do czerwca, raz w miesącu, w poniedziałki o godzinie 18:00.
Na nocnym niebie widzimy, nieuzbrojonym okiem, kilka tysięcy migoczących gwiazd. Mogłoby się wydawać, że to one skupiają materię we Wszechświecie. Że są podstawowymi "cegiełkami", wyznaczającymi strukturę Kosmosu. Okazuje się jednak, że to nie same gwiazdy ale ich skupiska - galaktyki są tymi wyznacznikami. Galaktyki są skupiskami setek miliardów gwiazd i to one decydują o strukturze Wszechświata oraz jego ewolucji. O ich istnieniu przekonaliśmy się zaledwie ok. 100 lat temu. Czym są galaktyki, jak powstały, jak się zmieniały, czym się różnią między sobą, jaki będzie ich los, w jakiej my mieszkamy? O tym będzie ten wykład.
Bożena Czerny (CAMK, Warszawa)
W Polsce (w Krakowie) powstaje właśnie akcelerator produkujący promieniowanie synchrotronowe. A astronomowie - także polscy - promieniowanie takie obserwują od dawna. Czym się zatem różni to promieniowanie produkowane od naturalnego? Intensywnością wiązki i celem prowadzonych badań. W swoim wykładzie omówię mechanizm powstawania promieniowania synchrotronowego i sposoby detekcji, pokażę przepiękne zdjęcia obiektów astronomicznych, które takie promieniowanie produkują (najpiękniejsze z nich to pozostałości po supernowych), oraz krótko wspomnę zastosowania konstruowanych akceleratorów.
Michał Różyczka (CAMK, Warszawa)
Przyzwyczailiśmy się myśleć o naszym układzie planetarnym jako oazie stabilności. Nie zawsze jednak planety, nawet te najwieksze, musiały krążyć po tych samych orbitach, co dziś. Jest całkiem prawdopodobne, że przed mniej więcej 4 mld lat "przetasowały się" czemu towarzyszył szereg gwałtownych zjawisk. Jednym z nich było tzw. "późne ciężkie bombardowanie": liczne planetoidy, które poprzednio krążyły na peryferiach Układu Słonecznego, znalazły się nagle między planetami grupy Ziemi i zaczęły się z nimi zderzać. Ślady tego bombardowania są do dzi/s dobrze widoczne na Księżycu.
Maciej Urbanowicz i Jan Pomierny (Politechnika Warszawska)
Aleksander Schwarzenberg-Czerny (CAMK, Warszawa)
Piotr Życki (CAMK, Warszawa)
Karolina Bąkowska (CAMK, Warszawa)
W dobie nieograniczonego dostępu do Internetu alternatywą dla obserwacji wykonywanych standardowymi metodami stały się obserwacje zdalne. Zaletą takich obserwacji jest możliwość wykonania ich w domu, bez konieczności dalekich i uciążliwych podróży oraz oczekiwania na pogodę. Obserwacje takie można wykonać za pomocą popularnych przeglądarek internetowych. W ramach wykładu zostanie przestawiona jedna z fundacji umożliwiająca zdalny dostęp do teleskopów zarówno naukowcom, jak i amatorom. Pokazany zostanie równie sposób obsługi teleskopu przez Internet oraz przykładowe rezultaty, jakie można otrzymać.
Krzysztof Czart (Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń)
ESO to jedna z czołowych organizacji na świecie zajmujących się badaniami astronomicznymi. W tym roku obchodzi 50-lecie swojego istnienia. Posiada nowoczesne obserwatoria astronomiczne z wielkimi teleskopami badającymi kosmos na falach widzialnych, podczerwonych i submilimetrowych. Są one rozmieszczone w Ameryce Południowej, na terenie Chile, na ekstremalnie suchych i znajdujących się wysoko nad poziomem morza obszarach pustyni Atakama i gór Andów. Podczas prelekcji zaprezentowane zostaną najnowsze instrumenty obserwacyjne, które w ostatnich miesiącach rozpoczęły pracę oraz najciekawsze z niedawnych odkryć dokonanych teleskopami ESO. Będzie też mowa o rewolucyjnych teleskopach przyszłości, które ESO właśnie konstruuje. O tym wszystkim oraz o szansach polskich astronomów na dołączenie do tej "astronomicznej ligi mistrzów" opowie Krzysztof Czart, polski koordynator Sieci Popularyzacji Nauki ESO.
Leszek Zdunik (CAMK, Warszawa)
Arkadiusz Olech (CAMK, Warszawa)
Grzegorz Pojmański (Obserwatorium Astronomiczne, Uniwersytet Warszawski)
Budowa wielkich teleskopów to wyzwanie dla astronomów, fizyków i inżynierów. Co takiego zmieniło się w latach 80. ubiegłego wieku, że możliwe stało się tworzenie coraz większych instrumentów? Jakie nowe odkrycia i technologie na to pozwoliły? Jak wielkie teleskopy jesteśmy dziś w stanie zbudować?
Stanisław Bajtlik (CAMK, Warszawa)
Dlaczego w dzień niebo jest niebieskie, a w nocy czarne? Dlaczego mgła jest sina, a obłoki białe? Na te pozornie proste pytania szukano odpowiedzi od niepamiętnych czasów. Znaleziono je dopiero w XX wieku, a do odpowiedzi potrzebna była nowoczesna fizyka i kosmologia.
Michał Jaroszyński (Obserwatorium Astronomiczne, Uniwersytet Warszawski)
Liczne obserwacje astronomiczne świadczą pośrednio o obecności ciemnej materii w galaktykach ich układach i Wszechświecie jako całości. Testy oparte na mikrosoczewkowaniu grawitacyjnym sugerują, iż ciemna materia ma postać słabo oddziałujących cząstek elementarnych. W kilku laboratoriach fizycznych trwają eksperymenty mające zbadać oddziaływanie ,,ciemnych cząstek'' z jadrami atomowymi. Jednocześnie trwają badania możliwych konsekwencji ich anihilacji w obiektach astronomicznych...
Krzysztof Hryniewicz (CAMK, Warszawa)
Pył różnego typu jest dość powszechny w otaczającym nas wszechświecie. Mamy z nim do czynienia na Ziemi, występuje wokół gwiazd, w dyskach protoplanetarnych, jest obecny w mgławicach i w przestrzeni międzygwiazdowej. Omawiając zagadnienie skupie się nad galaktykami ze szczególnym uwzględnieniem centralnych części galaktyk aktywnych. W referacie omówię warunki, w których może powstawać kosmiczny pył jak i rolę jaką odgrywa w galaktykach.
Magdalena Otulakowska-Hypka (CAMK, Warszawa)
Interferometria optyczna to jedna z najnowocześniejszych metod wykorzystywanych obecnie w astronomii obserwacyjnej. Postaram się przybliżyć ten temat - zaczynając od omówienia teorii, która się za tym kryje, poprzez metodę działania, aż do konkretnych przykładów i zastosowań we współczesnej astrofizyce.
Paweł Haensel (CAMK Warszawa)
Zarys fizyki fuzji termojądrowej. Fuzja termojądrowa w różnych typach gwiazd. Wybuchy termojądrowe gwiazd neutronowych: berstery rentgenowskie. Wybuchy białych karlów: supernowe typu Ia.
Bożena Czerny (CAMK, Warszawa)
Czarne dziury mają różne masy, od masy kilkukrotnie większej do masy Słońca do kilka miliardów razy większej od Słońca. Te mniejsze powstawały w wyniku ewolucji gwiazd. Powstawanie tych większych, jakie obserwujemy w kwazarach, po dziś dzień budzi kontrowersje i rozważa się różne możliwości.
Anna Barnacka (CAMK, Warszawa)
Soczewkowanie grawitacyjne jest zjawiskiem przewidzianym przez Einsteina w 1915 roku w ogólnej teorii względności. Jednak, dopiero w 1979 roku nastąpiło odkrycie na niebie pierwszego soczewkowanego obiektu, którym był podwójny obraz kwazara. Od tego czasu naukowcy wykorzystują soczewkowanie grawitacyjne jak gigantyczne szkło powiększające do obserwacji zarówno naszej Galaktyki jak i obiektów w najdalszych częściach Wszechświata. Wykład pozwoli odpowiedzieć na pytania na czym polega zjawisko soczewkowania grawitacyjnego, co jego obserwacje wniosły do naszej wiedzy o Wszechświecie i na jakie pytania obserwacje soczewkowania grawitacyjnego dadzą odpowiedz w przyszłości.
Józef Smak (CAMK, Warszawa)
Jednym z najrzadszych zjawisk astronomicznych są przejścia Wenus przed tarczą Słońca. Ich obserwacje umożliwiały niegdyś (w XVIII i XIX wieku) najdokładniejsze wyznaczenie paralaksy Słońca (czyli jednostki astronomicznej). Obserwacje przejścia w roku 1769 były jednym z celów pierwszej wyprawy kapitana Cooka dookoła świata, a miejscem tych obserwacji była Tahiti.
Wojciech Pych (Centrum Astronimiczne im. M. Kopernika, Warszawa)
Tomasz Bulik (Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego)
Istnienie fal grawitacyjnych wynika z Ogolenj Teorii Względności I potwierdzone jest prze obserwacje pulsarów Jednakże nadal nie wykryto ich bezpośrednio. na wykładzie omówie źródła i techniki wykrywania fal grawitacyjnych oraz Przedstawię sygnały z podstawowych ich źródeł.
Karolina Bąkowska (CAMK)
Gwiazdy nowe po raz pierwszy zaobserwowano, ze względu na ich niespodziewane, gwałtowne pojaśnienia. Były uważane za zupełnie nowe obiekty na niebie, stąd wzięła się ich nieprawidłowa nazwa. Pochodzenie gwiazd nowych było nieznane, dopiero wiele lat żmudnych obserwacji oraz intensywne prace teoretyków doprowadziły do stworzenia prawidłowego modelu gwiazd nowych. Ze względu na olbrzymi wkład polskich astronomów w wyjaśnienie pochodzenia gwiazd nowych warto bliżej je poznać. W ramach wykładu przedstawiona zostanie klasyfikacja gwiazd nowych, ich prawidłowy model oraz sposoby prowadzenia obserwacji.
Stanisław Bajtlik (CAMK)
Ciemna materia i ciemna energia to dwa największe, nierozwiązane problemy w fizyce. Ciemna materia jest skupiona w galaktykach i gromadach galaktyk. Stanowi około 25% materialnej zawartości Wszechświata. Nie są to zwykłe atomy, ale zapewne nieznane jeszcze słaboodziałujące cząstki. Wiemy o niej dość dużo i mamy nadzieję znaleźć tworzące ją cząstki w laboratoriach. Ciemna energia stanowi przeszło 70% materialnej zawartości Wszechświata. Wydaje się mieć niezwykłe własności: być równomiernie rozłożona w przestrzeni, mieć ujemne ciśnienie i gęstość niezależną od objętości. Nie wiemy czym jest, dlaczego jest jej akurat tyle, skąd się wzięła. Skąd w ogóle hipoteza o jej istnieniu i własnościach? Czy potrafimy ją zbadać? Czy wyjaśnimy jej pochodzenie? Na te i podobne pytania zostanie udzielona odpowiedź w trakcie wykładu.
Jarosław Włodarczyk (Instytut Historii Nauki, PAN)
Astronomia jest nauką, w której obraz odgrywa niezwykle ważną rolę, można nawet zaryzykować tezę, że do jej rozwoju przyczyniły się na równi ciekawość teatru zjawisk niebieskich i związane z nimi doznania estetyczne. Księżyc ze swoją plamistą tarczą i światłem rozjaśniającym mroki nocy od najdawniejszych czasów stanowił wyzwanie dla artystów, próbujących uchwycić w swoich dziełach naturę w sposób realistyczny. Wynalazek teleskopu zaś sprawił, że Srebrny Glob stał się pierwszym ciałem niebieskim, które doczekało się swoich map i na którym dostrzeżono miasta, faunę, florę, a nawet Selenitów.
Patrycja Bagińska (CAMK)
Czarne dziury o masach rzędu od kilku do kilkunastu mas Słońca najczęściej odkrywane są w układach podwójnych. Szczególnym przypadkiem takich układów są rentgenowskie układy podwójne, w których czarna dziura otoczona jest przez wirujący wokół niej dysk akrecyjny utworzony z materii przepływającej od drugiej gwiazdy. W trakcie wykładu dowiemy się co dzieje się z gwiazdami znajdującymi się w takim układzie i przepływającą pomiędzy nimi materią.
Kamil Złoczewski (Centrum Nauki Kopernik)
25 lat temu w roku 1977 NASA wysłała w kierunku Jowisza i innych planet olbrzymów sondy Voyager 1 oraz Voyager 2. Dowiemy się co było celem obu misji, jak przebiegały i co dzięki nim się dowiedzieliśmy o Układzie Słonecznym. Obie sondy są po dziś dzień aktywne i przesyłają informacje naukowe z rubieży naszego systemu planetarnego. Gdy za kilkanaście lat zamilkną nadal będą o nas świadczyć niosąc nasze przesłanie dla innych cywilizacji.
Marek Sikora (CAMK)
Gdyby stałe fizyczne różniły się nieco od tych, które razem z prawami fizycznymi determinują strukturę obserwowanego przez nas Wszechświata, życie w nim nie zaistniałoby. A wiec nasza obecność we Wszechświecie wiąże się z bardzo specjalnym zestawem takich stałych. Jak podpowiada teoria strun, nasz Wszechświat może być jednym z bardzo wielu, każdy o innych wartościach stałych i tylko w niektórych z nich mogło zalegnąć się życie.
Andrzej Sołtan (CAMK)
Kwazary w odległych epokach kosmologicznych występowały znacznie liczniej niż obecnie. Jak wszystkie aktywne jądra galaktyk, kwazary świeciły kosztem energii grawitacyjnej materii wpadającej do znajdującej się w centrum monstrualnej czarnej dziury. Wiemy, że wszystko, co wpadło do czarnej dziury już się stamtąd nie wydostanie. Zatem nie ma sposobu, aby w czasie życia Wszechświata czarne dziury zniknęły. Gdzie się ukryły?
Piotr Życki (CAMK)
Wszechświat oglądany w zakresie wysokoenergetycznego promieniowania (rentgenowskie, gamma) okazuje się być znacznie bardziej gwałtowny i zmienny niż oglądany w zakresie widzialnym. W czasie wykładu przedstawię przykłady obiektów emitujących głównie w zakresie wysokich energii i omówię procesy fizyczne powodujące zmienność tej emisji.
Wojciech Dziembowski (OAUW)
Od odkrycia, sto lat temu zależności Okres - Jasność, Cefeidy pozostają kluczowymi obiektami dla pomiarów odległości we Wszechświecie. Od lat odgrywają ważną rolę w badanich galaktyk, a także w testowaniu teorii ewolucji gwiazd. Nowe obserwacje Cefeid dostarczają nam coraz dokładniejszych danych, ale też stawiają ciekawe zagadki które staramy się rozwiązać.
